Przez wieki ustalenie biologicznego ojcostwa opierało się o domniemanie. Dzięki rozwojowi nauki od kilkudziesięciu lat możemy uzyskać niemal stuprocentową pewność w tej dziedzinie. Badania DNA dostarczają wiarygodnych dowodów na pokrewieństwo mężczyzny i dziecka, a przy tym są dostępne praktycznie dla każdego. Na czym polegają, kiedy warto z nich skorzystać i jak się do tego przygotować? Odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Badania na ustalenie ojcostwa polegają na zestawieniu materiału genetycznego pobranego od mężczyzny i jego domniemanego potomka. Jeżeli obie próbki wykażą wystarczające podobieństwo, ojcostwo jest niemal pewne. Na tym w uproszczeniu bazuje analiza porównawcza DNA. Aby lepiej zrozumieć rządzący nią mechanizm, warto poznać więcej szczegółów.
Nowoczesne testy wykonywane od końca lat 90. wykorzystują metodę STR (ang. Short Tandem Repeat), która polega na wyznaczeniu powtórzeń w kodzie genetycznym dwóch osób. Zgodnie z zasadą dziedziczenia dziecko otrzymuje po 50% genów od każdego rodzica, dlatego jego DNA musi się w połowie pokrywać z DNA biologicznego ojca.
Najczęściej laboratoria porównują ze sobą 16 fragmentów kodu genetycznego, choć można też wybrać opcję rozszerzoną testu, która obejmie ich nawet 34. Jeżeli badanie wykaże różnice pomiędzy co najmniej czterema odcinkami, ojcostwo jest wykluczone w 100%. Jeśli zaś wystąpi wystarczająca zgodność, można potwierdzić je w 99,99 %. Margines błędu w postaci ułamka procenta zarezerwowany jest dla niezwykle rzadkich sytuacji, w których wysoka zgodność genetyczna może wystąpić u niespokrewnionych ze sobą osób.
Test DNA warto wykonać zawsze wtedy, gdy biologiczne ojcostwo dziecka budzi wątpliwości. Jeżeli istnieje podejrzenie, że potomek może być owocem zdrady, analiza pozwoli je zweryfikować. W takim przypadku najlepszym wyborem będzie domowy test na ojcostwo, który można przeprowadzić bez wiedzy drugiego rodzica.
Laboratoria oferujące taką usługę wysyłają zestaw do samodzielnego pobierania próbki wraz z dołączoną instrukcją. Najczęściej wymagane jest uzyskanie wymazu z wewnętrznej części policzka. Dopuszcza się również badanie mikrośladów pozostawionych np. na grzebieniu, szczoteczce do zębów czy ustniku butelki. Jeżeli potrzebujemy pomocy w zdobyciu materiału do analizy, możemy skorzystać z usług agencji detektywistycznej. Detektyw może zaoferować nam również wsparcie w zakresie zorganizowania badania.
Warto wiedzieć, że wyniki testu wykonanego bez wiedzy drugiego opiekuna dziecka służą wyłącznie naszej informacji i w świetle prawa nie możemy się na nie powołać. Jeżeli potrzebujemy oficjalnego potwierdzenia pokrewieństwa, możemy uzyskać je poprzez sąd. W badaniu zleconym na wniosek instytucji wymagane jest uczestnictwo obojga rodziców, aby móc potwierdzić także macierzyństwo na wypadek np. zamiany noworodka w szpitalu. Warunek ten nie musi być spełniony w przypadku śmierci matki, braku możliwości ustalenia jej miejsca pobytu lub pełnoletności dziecka.
W typowej sytuacji rodzice muszą przedstawić swoje dowody tożsamości oraz akt urodzenia potomka. Materiał genetyczny pobierany jest na oczach świadków. Ekspertyza uzyskana na skutek takiego testu stanowi kluczowy dowód podczas spraw o uznanie ojcostwa, ustalenie alimentów, podział spadku czy wypłatę pieniędzy z ubezpieczenia.
W przypadku badań sądowych próbki DNA pozyskiwane są przez wykwalifikowanych pracowników punktu pobrań. Jeżeli jednak decydujemy się na analizę we własnym zakresie, zwykle musimy poradzić sobie z tym sami. Podczas samodzielnego pobierania materiału należy przede wszystkim unikać jego zanieczyszczenia. Po zebraniu za pomocą specjalistycznego zestawu próbka powinna zostać natychmiast szczelnie zapakowana. Nie może dotykać innych powierzchni ani mieć kontaktu z innymi osobami. Jeśli nie zastosujemy się do tej zasady, przeprowadzenie testu może być znacznie trudniejsze lub wręcz niemożliwe..
Przy korzystaniu z pakietu do pobierania wymazu z jamy ustnej pamiętajmy, że szpatułką koniecznie musimy potrzeć wewnętrzną część policzka. Chodzi bowiem o zebranie nabłonka, a nie śliny. Na co najmniej godzinę przed pobraniem należy się powstrzymać od jedzenia, palenia papierosów i żucia gumy.
Laboratoria przeprowadzają również testy DNA z krwi. Ten typ badania odznacza się równie wysoką skutecznością jak inne metody, lecz jest bardziej inwazyjny. Ma jednak jedną istotną zaletę – można go wykonać jeszcze przed narodzinami dziecka. Komórki płodu izolowane są z krwi pobranej od matki. Test na ojcostwo w ciąży jest całkowicie bezpieczny dla dziecka i możliwy do przeprowadzenia już od 8. tygodnia.
Materiał genetyczny można wyodrębnić także z płynu owodniowego pobieranego podczas amniopunkcji. Jest to badanie prenatalne wykonywane około 15. tygodnia ciąży w przypadku podejrzenia wad rozwojowych. Zabieg ten należy do inwazyjnych, dlatego jeżeli lekarz nie widzi konieczności jego przeprowadzenia, lepiej zdecydować się na test DNA z krwi.
Cena badania prywatnego i czas oczekiwania na jego wynik mogą się różnić w zależności od tego, jakie laboratorium wybierzemy. Najczęściej jednak koszty wahają się w granicach 500 – 1500 zł, a na rezultat trzeba poczekać maksymalnie dwa tygodnie. Niektóre placówki za dodatkową opłatą oferują analizę w trybie przyspieszonym trwającym zaledwie 48 godzin. Do uwzględnionych opłat należy doliczyć zestaw do samodzielnego pobierania próbek – jego cena mieści się zwykle w przedziale 50-100 zł.
Sądowy test DNA to zazwyczaj koszt powyżej 1500 zł. Wyższa kwota niż w przypadku analizy prywatnej wynika z konieczności wdrożenia odpowiednich procedur oraz sporządzenia szczegółowej ekspertyzy. Za badanie zazwyczaj płaci zleceniodawca, lecz niekiedy sąd dzieli koszty pomiędzy oboje rodziców. Jeżeli sprawa dotyczy rodziny z udokumentowaną trudną sytuacją materialną, bądź dziecka przebywającego w placówce opiekuńczej, obowiązek zapłaty może zostać przeniesiony na Skarb Państwa.
